Vejatz lo contengut

Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/decembre de 2011

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Novembre de 2011 Genièr de 2012
Acorchi [+]
WP:LS

Aquesta pagina e sas sospaginas mesadièras son consacradas a l’organizacion e a la mantenença del quadre Lutz sus... de la pagina d’acuèlh.

Aquesta es emplena per l'apèl de {{Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/{{CURRENTDAY}} de {{CURRENTMONTHNAME}}}} (çò que significa que son contengut es lo del Wikipèdia:AcuèlhLutzSus/jorn, ont jorn es lo jorn e lo mes del jorn corrent (ora UTC)). La frequéncia de renovelament dels quadres es quotidiana.

  • Los articles presentats dins los diferents quadres son unicament los promouguts als labèls « Articles de qualitat » e « Bon article ».
  • Evitatz de metre mai de 500 caractèrs/100 mots dins los quadres per fin de manténer l'equilibri de las colomnas sus la pagina d'acuèlh ont aquestes quadres son transcluses.

Calendièr per decembre de 2011

Articles « Lutz sus... » ja pareguts sus l’acuèlh del mes de decembre de 2011 :

1èr de decembre de 2011 veire/modificar

Glacièr Aletsch, Soïssa

Un glacièr (var. glacèir, glacèr, glacier) es una massa gròssa de glaç mai o mens espandida que se forma a la superfícia de la Tèrra per compactacion e cristallizacion de la nèu.

Los glacièrs se forman dins d'airals ont s'acomola mai de nèu en ivèrn que la que se fond en estiu. Quand las temperaturas se mantenon jos lo punt de congelacion, la nèu tombada càmbia son estructura perque l'evaporacion e la condensacion|recondensacion de l'aiga provòcan la recristallizacion que va formar de grans de glaç pus pichons, espesses e de forma esferica. Aqueste tipe de nèu recristallizada es sonada neviza en espanhòl, firn en anglés.

2 de decembre de 2011 veire/modificar

Acamp de fondacion dau Felibritge en 1854

Lo Felibritge es un movement dedicat a la lenga e la cultura occitanas, amb de connexions fins dins lei País Catalans. Son accion se situa especialament dins lo domeni literari.

Sa vocacion es de favorizar e d'organizar la sauvagarda e la promocion de la lenga occitana e de tot çò que constituís la cultura especifica dei país de lenga d'òc.

Lo Felibritge se fondèt lo 21 de mai de 1854, jorn de Santa Estela, au castèu de Fòntsegunha, proprietat de Giera a Castèunòu de Gadanha (Provença). Sei sèt fondadors (lei primadiers), segon la version oficiala, son Frederic Mistral, Teodòr Aubanèu, Josèp Romanilha, Joan Brunet, Ansèume Matieu, Pau Giera e Anfós Tavan.

mai...

3 de decembre de 2011 veire/modificar

Loís Alibèrt

Loís Alibèrt (1884-1959) (Louis Alibert en francés) foguèt un lingüista occitan, autor especialament d'una gramatica, e accessòriament d'un diccionari, que fondan la nòrma classica de l'occitan.

Nasquèt a Bram, en Lauragués, lo 12 d'octobre de 1884, dins una familha de païsans ont se parlava occitan.

Felibre manteneire (de l'Escòla mondina, puèi de l'Escòla occitana), foguèt cap redactor de La Tèrro d'Oc. Comencèt de s'interessar a la normalizacion linguistica de l'occitan après la Primièra Guèrra Mondiala. Dins Le lengodoucian literari, fa servir una grafia sucursalista e l'article local le.

mai...

4 de decembre de 2011 veire/modificar

Fotografia d'Itàlia presa d'un satellit

La Republica Italiana o simplament Itàlia (Italia en italian) es un Estat de l'Euròpa mediterranèa, qu'es format principalament d'una peninsula alongada e de doas grandas illas dins la mar Mediterranèa: Sicília e Sardenha. Lo nòrd es bordat pels Alps, frontièra montanhòla amb França, Soïssa, Àustria e Eslovènia. Los Estats independents de Sant Marin e la Ciutat del Vatican son enclavats dintre lo territòri italian.

La capitala es Roma.

Lo gentilici es italian -a.

5 de decembre de 2011 veire/modificar

Doceta salvatja

La doceta o pomacha es una planta pichona de la familha de Valerianaceae. Es una planta annala de 15 a 30 cm de naut que creis a l'estat salvatge dins tota la zona temperada.

S'utiliza dins l'alimentacion coma ensalada e es pus nutritiva que la lachuga. Conten mai de provitamina A e de vitaminas B e C.

mai...

6 de decembre de 2011 veire/modificar

Arsèni Vermenosa

Arsèni Vermenosa (Vielha d'Eitrac, Auvèrnhe, 1850-1910) z-es un daus poètas occitans mai famós dau país d'Auvèrnhe. Fuguèt un membre eminent e animaire dau Felibritge d'Auvèrnhe. Visquèt quauques annadas a ras de Toledo (Espanha) amb sa familha, d'ont, tre 1879, mandèt de collaboracions a l'Avenir du Cantal. S'installèt mai tard a Orlhac e s'avodèt intensament a chantar son país e sas gents, dins l'esperit dau Felibritge.

mai...

7 de decembre de 2011 veire/modificar

Neptun vist per Voyager 2

Neptun es l'ochena planeta del Sistèma Solar en proximitat al Solelh. Es la quatrena en diamètre mas la tresena en massa pr'amor qu'es pus densa qu'Uranus. Es una giganta gasosa e fa partida de las planetas exterioras. Son orbita foguèt predicha, de manièra independenta, per John Couch Adams (1845) e per Urbain Le Verrier (1846) a partir de las anomalias de l'orbita d'Uranus respècte a las leis de Kepler e de la lei de la gravitacion universala de Newton. Foguèt descubèrt per Johann Gottfried Galle, lo 23 de setembre de 1846 a 1° d'interval de la posicion predicha per Adams e Le Verrier. Mai tard, s'avertiguèt que Galilèu l'aviá ja observat en 1612, mas l'aviá pres per una estela.

8 de decembre de 2011 veire/modificar

Ua trompeta barròca

Ua trompeta barròca qu'ei un instrument de musica e mei precisament un aerofòn de la familha deus coires e enqüèra mei precisament ua trompeta naturau ; aquò que vòu díser qu'ei ua trompeta desprovesida de cap piston. [...] Tecnicament lo musician qui joga sus ua trompeta naturau qu'ei limitat peu hèit qu'aqueth instrument be pòt pas sonque interpretar nòtas d'ua sola seria armonica.

9 de decembre de 2011 veire/modificar

La plaça de Mayo vista desempuish l'ostau deu govern de la Ciutat Autonòma de Buenos Aires
La plaça de Mayo [...] qu'ei un lòc important dens la ciutat de Buenos Aires on e trobam bastiments oficiaus com l'Ostau Arroset, la Catedrau Metropolitana de Buenos Aires, la Banca de la Nacion Argentina, l'ostau deu govern de la ciutat autonòma de Buenos Aires e lo Cabildo. Per'mor d'aquò qu'ei un lòc de protestacion o d'expression d'ideas politicas ; durant la dictatura militara de la fin de las annadas setanta e de la debuta de las annadas ueitanta, las Mairs de la plaça de Mayo qu'i mièn un combat vadut famós en defiant lo poder en bèth amassà's entà'u demandar çò qu'eran vaduts los lors hilhs desapareishuts.

10 de decembre de 2011 veire/modificar

Illustracion de Jasmin: barber, poet, philanthropist (Jansemin perruquièr, poèta e filantròp)

Jansemin (Agen, lo 6 de març de 1798- Agen, lo 4 d'octobre de 1864), vasut Jacme Boèr (en francés, respectivament ortografiats Jasmin e Jacques Boé), ei un deus escrivans màgers de la literatura occitana. En bèth precedir Mistral e la renavida felibrenca, obtiengot, per las letras d'òc, ua reconeishença enlugarnanta dens lo mitan de la societat francofòna deu sègle XIX e tanben dens lo mòn anglosaxon.

De las soas escadudas cau destacar qu'estot celebrat e emparat per Charles Nodier, laudat per Sainte-Beuve, arrecebut per l'emperaire a las Teulerias, escotat dens los salons parisians per ua hauta societa qui, per un temps, adoptèt dens los sons còdes de respectabilitat intellectuau la comprension de l'occitan...

11 de decembre de 2011 veire/modificar

Lo Pòrt Vièlh de Marselha ; au fons: la glèisa de Nòstra Dòna de la Gàrdia

Marselha (Marseille en francés) es una vila d'Occitània, en Provença, en riba de la mar Mediterranèa. Es la primiera vila e lo primier pòrt d'Occitània. Tanben es la segonda o tresena vila de França e n'es lo primier pòrt. Es la prefectura dau departament dei Bocas de Ròse e de la region de Provença-Aups-Còsta d'Azur.

Lo gentilici es marselhés -esa.

12 de decembre de 2011 veire/modificar

De trufas
La trufa o patana o tartifla o poma de tèrra es un tubercul produch per l'espècia Solanum tuberosum; aparten a la familha de las solanacèas. S'agís d'un dels legums mai consomits en Euròpa, America del Nòrd e America del Sud. Introducha en Euròpa al sègle XVI, sas qualitats alimentàrias son, d'en primièr estadas malconegudas. En defòra de sas vertuts alimentàrias, la trufa es largament utilizada dins l'industria, sa fecula a de destinacions multiplas.

13 de decembre de 2011 veire/modificar

Mapa del lac

Lo lac Baikal (en rus Озеро Байкал = Ozero Baikal) o lac Baigal (en mongòl Байгал нуур = Baigal nuur) es un lac d'origina tectonica, localizat dins lo sud de Siberia, en Russia, entre Irkutsk Oblast al nord-oèst e Boriatia al sud-èst, prèp d'Irkutsk. Son nom deriva del tatar Bai-Kul - «lac ric». Es tanben conegut coma l'Uèlh blau de Siberia o La Pèrla d'Asia per la qualitat de sas aigas, qu'èran demest las melhoras de la planeta mas que subisson actualament una pollucion.

14 de decembre de 2011 veire/modificar

Estatua de Bastet. (gat de Gayer-Anderson)

Bastet qu'ei ua divessa egipciana deu cap de gat e hilha deu diu só Ra. Que ho venerada de d'òra dens l'istòria egipciana e dens Egipte sancèra e mei que mei hens la vila de Per Bastet o Per Bast (l'Ostau de Bastet en egipcian, nomada Bubastis en grèc e uei Tell Basta en arabi) on e's quilhava lo son temple.

Un deus sons atributs qu'ei lo sistre (instrument de percussion). Qu'èra considerada com protectora, doça e amistosa, mes, un còp esmalida que vadèva Sekhmet, la divessa castigadora deu cap de leona.

15 de decembre de 2011 veire/modificar

Vista sus lo vilatge, ambé Ventor au fons

Puejaut (Pujaut en francés) es una vila occitana, situada entre lei país de Lengadòc e Provença, dins lo parçan dei Garrigas. Administrativament, se tròba dins lo departament francés de Gard e la region de Lengadòc-Rosselhon. Es un vilatge pintoresc situat dins la valada de Ròse e construch sus lo flanc d'un colet. Seis abitants son lei puejaulencs, pijaulencs o pijalencs.

16 de decembre de 2011 veire/modificar

Aran o era Val d'Aran (mens locaument era/la Vath d'Aran, la Vau d'Aran) ei un parçan d'Occitània, situat ena region istorica de Gasconha, e formant ua comarca semiautonòma, administratiuament e istoricament assignada ath Principat de Catalonha e ar Estat espanhòu.

Eth caplòc ei era vila de Vielha.

Era Val d’Aran se trape ena part centrau dera sarrada pirenenca e ei era soleta val des Pirenèus de l'Espanha d’aiguavessant atlantic. Era sua estenuda ei de 620 km2...

17 de decembre de 2011 veire/modificar

De volcans sus l'illa de Java, Indonesia
Un volcan es un relèu terrèstre, sosmarin o extraterrèstre format a la seguida de l'ejeccion e de l'empilament de materials eissits del mantèl (jos forma de lavas, cendres, etc). L'acumulacion pòt aténher de milierats de mètres d'espessor formant atal de montanhas o d'illas. La natura dels materials, lo tipe d'erupcion, lor frequéncia e l'orogenèsi donan als volcans de formas variadas, mas prenon en general l'aspècte d'una montanha conica coronada per un cratèr o una caldeira.

18 de decembre de 2011 veire/modificar

Drona au saut dau Chaslar

Drona ['drunɒ] (en francés Dronne, ancianament Drône) es una ribiera occitana dau sud-oest de França (regions de Lemosin e d'Aquitània).

Drona a per origina la rasiga preceltica e idronimica °Dur- (que donet tanben Dordonha, Durença,...), e lo sufixe °-ona (que donet tanben Dordonha, Lisona...).

19 de decembre de 2011 veire/modificar

Construccion oficiala del simbòl de l’èuro

L’èuro es la moneda comuna dels 27 estats de l’Union Europèa (UE) — e la moneda unica de 17 estats membres pel moment que succedís a l’ECU (European Currency Unit, o « unitat de compte europèa ») que n'èra la moneda comuna. Es la moneda comuna de facto de certans estats e territòris, coma Kosovo. L’èuro es administrat per la Banca Centrala Europèa que ne'n contraròtla l'emission.

20 de decembre de 2011 veire/modificar

L'Ostau Arroset

L'Ostau Arroset (en espanhòu la Casa Rosada) qu'ei lo sèti deu poder executiu argentin. Que's troba a Buenos Aires suber la plaça de Mayo (costejada tanben per la catedrau e lo cabildo) suu lòc exacte qu'ocupava autes còp la hortalessa e on e s'estava lo vicerei deu temps de la vicereiautat de l'arriu de la Plata e on, après l'independéncia, los purmèrs caps d'Estat be gavidèn lo país.

21 de decembre de 2011 veire/modificar

Andòrra, oficialament en catalan lo Principat d'Andorra, es un pichon Estat independent de l'Euròpa sud-occidentala, situat dins los Pirenèus entre Espanha e França, en limitant amb la comunitat autonòma de Catalonha al sud, e amb los departaments dels Pirenèus Orientals (Catalonha Nòrd) e d'Arièja (Occitània) al nòrd. Andòrra es un dels Estats mai pichons del mond, amb solament 468 km2 e una populacion estimada de 80 000 personas. Amb 81 222 abitants, representa 0,59% de la populacion totala dels Païses Catalans.

22 de decembre de 2011 veire/modificar

Albi, Lengadòc.

Albi es una vila d'Occitània en Lengadòc. Es la prefectura de Tarn dins la region de Miègjorn-Pirenèus e sèti de l'arquevescat. Los sieus abitants son nomenats los albigeses e albigesas. Albi es escaissada la « Vila Roja » pr'amor la color de las bricas de sa catedrala e de son centre istoric.

23 de decembre de 2011 veire/modificar

Albi, Lengadòc.
Albi es una vila d'Occitània en Lengadòc. Es la prefectura de Tarn dins la region de Miègjorn-Pirenèus e sèti de l'arquevescat. Los sieus abitants son nomenats los Albigeses e Albigesas. Albi es escaissada la « Vila Roja » pr'amor la color de las bricas de sa catedrala e de son centre istoric.

24 de decembre de 2011 veire/modificar

Cort interior deu castèth
Lo Castèth de Pau que domina la capitala de Bearn e qu'ei pregondament ligat au sovier de tres sobeirans qui'u senhoregèn : Gaston Fèbus, Enric de Labrit e lo Noste Enric. Que muisha ua mescladissa armoniosa d'estiles medievau e Reneishença (e tanben neomedievau e neoreneishença, frut de las restauracions realizadas au cors deu sègle XIX) . Qu'ei tanben un lòc de memòria de l'istòria argeriana per'mor d'aver acessat Abd El-Kader dens la soa captivitat. [...]

25 de decembre de 2011 veire/modificar

Scèna de la nativitat: Josèp, Maria e los Reis Mags amb Jèsus

Nadal (var. Nadau) o Calendas (var. Chalendas) o Deinaal es la fèsta crestiana mai importanta. Celèbra la naissença de Jèsus Crist (coneguda tanben coma la Nativitat) lo 25 de decembre. Aquesta celebracion a pres talament de vam dins lo mond entièr qu'es celebrada tanben dins de païses qu'an pas coma religion dominanta una religion crestiana.

En tèrras occitanas e mai que mai en Provença es costumièr de bastir una grépia amb de santons que representan, a mai de la naissença del nenon Jèsus, d'unes personatges o mestièrs tradicionals. En Provença encara per Nadal se sòl preparar los tretze dessèrts (simbolizan los dotze discípols de Jèsus e lo Crist).

Una autra tradicion nadalenca plan espandida es la del cachafuòc o soc de Nadal que consistís a recitar una poesia pichoneta per aver los presents de Nadal que nos pòrta una soca.

Evidentament dins lo país occitan coma de pertot se cantan de cançons per aquesta fèsta. Se sonan nadals o e los mai coneguts son los qu'escriguèt lo provençal Sabòli.

26 de decembre de 2011 veire/modificar

Hanashiro Chomo

Lo karate es un art marcial d'ataca e de defensa, d'origina japonesa, que consistís a concentrar tota la fòrça del còs en un endrech determinat. Atal doncas, es un art d'autodefensa amb un aspècte espiritual predominant. (...) Lo karate se desvolopèt dins l'illa d'Okinawa, ont los ocupants japoneses avián enebit l'us de las armas.

27 de decembre de 2011 veire/modificar

Albèrt e Ferrolh, los dos menaires de la revòlta, a la manifestacion de Carcassona
Albèrt e Ferrolh, los dos menaires de la revòlta, a la manifestacion de Carcassona

La Revòlta dels Vinhairons (o Revòlta de 1907) foguèt lo movement social mai important que Lengadòc e la Catalonha Nòrd coneguèron. Nasquèt aquel movement pr'amor que lo vin se vendiá fòrça mal dempuèi 1904. Lo govèrn alavetz parlava de subreproduccion mas pels vinhairons la causa de la crisi èra consequéncia de la fraudariá e de las importacions de vin d'Argeria. Comencèt aquel movement l'11 de març de 1907, a partir d'un vilatjòt del Menerbés, Argelièrs.

28 de decembre de 2011 veire/modificar

De galinas.

La galina (Gallus gallus, Gallus gallus domesticus) (var. jalina, garia) es un ausèl domestic elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los divèrses tipes d'uòus meses sul mercat.

29 de decembre de 2011 veire/modificar

Torre de Pisa.

La Torre inclinada de Pisa es lo campanar de la catedrala de Pisa. Foguèt bastida per tal de demorar verticala, pasmens comencèt de se clinar tre lo moment que s'entamenèron las òbras en agost de 1173. La nautor de la torre es de 55 m dempuèi la basa, se chifra que son pes es de 14 700 tonas, son inclinason es d'aperaquí 10% e ten 294 escalons.

30 de decembre de 2011 veire/modificar

Poesias Gascoas de Pèir de Garròs
L'istòria de la literatura occitana que ns'a legadas òbras sus mei de mil ans. Un deus purmèrs grans tèxtes qu'ei la Cançon de Santa Fe, deu sègle XI.

A partir deu sègle XII, Guilhèm IX qu'aubrí lo temps deus trobadors e de las trobairitz qui vedó la lenga occitana a brilhar dens tota Euròpa e dinc au comtat de Trípol.

Mei...

31 de decembre de 2011 veire/modificar

La lavanda es un aubret dicotiledonèu de la familha dei Lamiacèas e dau genre Lavandula, de flors lo pus sovent mauvas o violetas dispausadas en espigas, coma la majoritat deis espècias, fòrça nolentas; s'utilizan largament dins totei lei brancas de la perfumariá. Vènon subretot sus lei sòus calcaris secs e solelhós, a l'excepcion de L. stoechas, que preferís lei sòus siliciós.

Totei lei lavandas son de plantas mellifèras, fòrça recercadas per leis abelhas.